Cyflwyniad
Mae mwy i archeoleg nag sy'n amlwg. Nid dim ond pobl mewn
esgidiau brwnt yn crafu'n ofalus mewn rhyw dwll mwdlyd gan ddatgelu
darnau o lestri ac adeiladau o'r oes gynt mo hyn, er bod sawl
rhinwedd i weithgarwch o'r fath, wrth gwrs. Ar wahân i faes
hanes, mae llawer o bobl yn cloddio'n archeolegol er adloniant neu
ddiddordeb proffesiynol. Mae eraill yn mwynhau ei wylio ar y
teledu. Mae'n bwysig dysgu am y gorffennol. Mae swyddi
archeolegol mewn awdurdodau o bob math. Gelwir swydd
archeolegydd yn swyddog treftadaeth, weithiau.
Prif ddiben y swydd ym maes llywodraeth leol yw diogelu adnoddau
archeolegol y fro yn ôl polisi datblygu'r cyngor. Mae'n
ymwneud â diogelu ein treftadaeth (adfeilion ac olion bywydau'r
gorffennol) rhag prosesau naturiol megis erydu a rhag adeiladwyr na
fydden nhw'n fodlon cyflawni eu cyfrifoldebau fel arall, o
bosibl.
Amgylchiadau'r gwaith
Byddwch chi'n gweithio mewn swyddfa ac yn yr awyr agored, hefyd -
yn arbennig ar safleoedd ailddatblygu. Bydd angen teithio
trwy'r ardal a'r rhanbarth. Fel arfer, fe fydd y gwaith yn
parhau beth bynnag fo'r tywydd a bydd tipyn o sefyll, pen-glinio a
cherdded. Bydd dillad diogelu, hetiau caled ac esgidiau cryf
ar gael. 37 awr yw'r wythnos safonol, heb angen shifftiau
wrthgymdeithasol.
Gweithgareddau beunyddiol
Mae'r rheiny'n weddol gyson: cynghori cynllunwyr ac ymgynghorwyr
archeolegol; sefydlu prosiectau; monitro gwaith mae adeiladwyr
preifat yn ei ariannu; asesu a gwerthuso yn y maes. Y nod
cyffredinol yw pennu pa safleoedd y bydd angen eu harchwilio'n
archeolegol. Mae hynny'n ymwneud â pharatoi gwybodaeth a
gofynion ar gyfer y gwaith a goruchwylio'r hyn sydd i ddeillio
ohono. Bydd archeolegydd yn treulio llawer o amser yn astudio
ceisiadau am ganiatâd cynllunio ac yn trafod telerau gydag
adeiladwyr ac ymgynghorwyr gan amlaf, gan ofalu na fydd unrhyw
berygl i olion archeolegol a phenderfynu a fydd angen gwaith maes
neu beidio. Wedi hynny, bydd yn hysbysu'r cynllunwyr am ei
benderfyniadau.
Y nod yn y pen draw yw cadw adfeilion hen adeiladau megis
cestyll, tai canoloesol a chaerau Rhufeinig yn ogystal ag olion
ogofau - naill ai ar y safleoedd gwreiddiol neu trwy eu cofnodi'n
ofalus yn ystod y cloddio. Mae gan yr awdurdod gronfa ddata
o'r enw 'cofnod y safleoedd a'r cofebion' ar gyfer gwybodaeth o'r
fath. Mae modd i bobl ddarllen yr wybodaeth neu ymweld â'r
safleoedd sy'n hygyrch. Yn aml, bydd gwaith archeolegydd yn
ymwneud â rheoli gwybodaeth, hefyd - trwy gynnal a diweddaru
gwefannau a chofnod y safleoedd a'r cofebion - yn ogystal â helpu i
reoli safleoedd archeolegol yn uniongyrchol. Rhaid defnyddio
caib a rhaw ar gyfer y cloddio, ond contractwyr archeolegol fydd yn
gwneud hynny, o dan oruchwyliaeth archeolegydd yr awdurdod
lleol. Bydd yr archeolegydd wrth ei gyfrifiadur ac mewn
trafodaethau gyda chynllunwyr, penseiri, adeiladwyr, contractwyr ac
ymgynghorwyr archeolegol, contractwyr dymchwel, arolygwyr Cadw a'r
cyhoedd gan amlaf. Rhaid gweithio o'ch pen a'ch pastwn eich
hun yn ôl safonau Sefydliad yr Archeolegwyr a Chymdeithas
Swyddogion Archeolegol Llywodraeth Leol.
Medrau a diddordebau
Dyma'r rhai hanfodol:
- amynedd;
- medrau tynnu lluniau a thrin a thrafod cyfrifiadur;
- medrau arsylwi;
- gwybod am olion archeolegol Prydain ac arferion maes;
- gwybod am brosesau cynllunio;
- gallu ymarferol;
- manwl gywirdeb;
- natur dringar;
- diddordeb yn yr amgylchedd;
- gallu rheoli prosiectau;
- gallu trin a thrafod symiau;
- gallu cyd-dynnu â phobl o bob lliw a llun;
- medrau negodi.
Meini prawf derbyn
Bydd gradd prifysgol (ym maes archeoleg, gan amlaf) yn
hanfodol. Fe fydd angen profiad o gloddio ac archwilio
archeolegol a goruchwylio prosiectau fel arfer, hefyd. Bydd
disgwyl ichi barhau i ddatblygu'n broffesiynol trwy Sefydliad yr
Archeolegwyr.
Gobeithion a chyfleoedd yn y dyfodol
Dyma faes eithaf cyfyng a chystadleuol. Byddai'r gobeithion
yn well i gontractwyr archeolegol o ran dyrchafu. Mae modd
datblygu gyrfa trwy symud rhwng adrannau a chynghorau neu fanteisio
ar gyfleoedd y tu allan i'r awdurdodau lleol megis y rhai mewn
prifysgolion ac asiantaethau treftadaeth cenedlaethol. Y
swydd nesaf ar ôl prif archeolegydd yw archeolegydd y sir.
Rhagor o wybodaeth a gwasanaethau
Cymdeithas Swyddogion Archeolegol Llywodraeth Leol:
www.algao.org.uk
CADW: www.cadw.wales.gov.uk
Cyngor Archeoleg Prydain: www.britarch.ac.uk
Medrau Creadigol a Diwylliannol: www.cciskills.org.uk
Sefydliad yr Archeolegwyr: www.archaeologists.net
Comisiwn Brenhinol Cofebion Hynafol a Hanesyddol Cymru:
www.rcahmw.gov.uk
Gallai fod rhagor o wybodaeth ar wefan Gyrfaoedd Cymru
(www.careerswales.com/), yn llyfrgell eich bro neu yn
swyddfa/llyfrgell gyrfaoedd eich ysgol.